Najczęściej serwis automatu obejmuje okresową wymianę oleju, w mniejszym zakresie jego diagnostykę i naprawę. Biorąc pod uwagę skalę wzrostu sprzedaży samochodów nowych jak i używanych wyposażonych w automatyczne skrzynie biegów, warsztaty niezależne powinny zapewnić profesjonalną obsługę tego typu układów przeniesienia napędu. Jakie są więc czynniki gwarantujące prawidłowy serwis automatu? Na co powinno się zwracać szczególną uwagę?

Tytułem wstępu należy przedstawić poszczególne rodzaje skrzyń automatycznych jakie serwis może obsługiwać.

Klasyczne skrzynie automatyczne wyposażone w przekładnię hydrokinetyczną i zespół przekładni planetarnych. Skrzynie tego typu są najczęściej stosowane w samochodach klasy wyższej i pozwalają na przeniesienie momentu obrotowego o wyższych wartościach. Z uwagi na typowo hydrauliczne sprzężenie silnika z układem napędowym, cały zespół nie jest poddawany dużym obciążeniom. Klasyczne automaty mogą posiadać od 3 do 10 biegów, i prawidłowo eksploatowane należą do niezwykle trwałych skrzyń biegów.

Automatyczne skrzynie dwusprzęgłowe, obecnie najbardziej popularne konstrukcje których mechanizm działania polega na współpracy dwóch równoległych przekładni z oddzielnymi sprzęgłami, co pozwala na przenoszenie momentu obrotowego w sposób ciągły. Zasadniczo rozróżnia się dwa warianty skrzyń dwusprzęgłowych, wyposażonych w sprzęgła suche lub sprzęgła mokre. Obsługa serwisowa przekładni dwusprzęgłowe nie będzie ograniczać się do wymiany oleju i filtra, gdyż producent zaleca okresową wymianę zestawu podwójnego sprzęgła. Automaty tego typu posiadają zwykle od 6 do 9 biegów. Awarie dwusprzęgłowych skrzyń biegów w wielu przypadkach spowodowanie są podniesieniem mocy silnika (nieprofesjonalny tuning) i przeciążeniem podzespołów skrzyni.

Przekładnie bezstopniowe w których wybór danego przełożenia realizowany jest za pomocą wariatora, a napęd przenoszony przez pasek lub łańcuch na sprzęgła wielopłytkowe. Przekładnie tego typu konfiguruje się z silnikami o mniejszej mocy z uwagi na ograniczenie momentu obrotowego, które są w stanie przenieść. Do najczęstszych usterek dochodzi w wyniku zaniedbań serwisowych, czyli przekroczenia terminu wymiany oleju.

Fundamentalne reguły obsługi serwisowej przedstawionych rodzajów automatycznych skrzyń biegów opierają się na zastosowaniu odpowiedniej jakości materiałów eksploatacyjnych (olej, filtr, zestaw uszczelek, śruby itd.) oraz przestrzeganiu procedur ich wymiany z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa. Istotnym, lecz często ignorowanym zaleceniem jest pominięcie użycia odzieży ESD przez personel który wymienia olej w automacie. Uszkodzenie elektroniki wynikające z przeskoku ładunku elektrostatycznego jest prawdopodobne, biorąc pod uwagę demontaż miski olejowej i bliski kontakt mechanika z modułem sterującym pracą skrzyni biegów.

Jednakże początkowym etapem zlecenia powinna być jazda próbna przeprowadzona w obecności właściciela pojazdu pozwalająca na ocenę funkcjonowania automatu. W wielu przypadkach, klient nabiera zbyt dużych oczekiwań co do samej wymiany oleju, i sądzi iż czynność ta pozwoli usunąć nawet poważne usterki, z którymi przyjechał. Tego typu przekonanie należy rozwiać już na samym wstępie, i w przypadku stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości dodatkowo odczytać testerem pamięć diagnostyczną sterownika skrzyni. Kolejnym krokiem jest weryfikacja występowania potencjalnych wycieków oleju ze skrzyni, gdyż ubytek nawet 0,3 – 0,5 litra wpływa znacząco na pracę automatu. Utrata szczelności automatycznej skrzyni biegów może wystąpić nawet w samochodzie o niewielkim przebiegu (ilustracja 1,2) dlatego jeżeli doszło do rozszczelnienia, to w pierwszej kolejności należy usunąć jego przyczynę.

Tak samo ważna jest analiza organoleptyczna zużytego oleju, który najlepiej wlać do przezroczystego naczynia. Jeżeli olej posiada zapach spalenizny lub są w nim ślady opiłków czy emulsji, będzie to świadczyć o uszkodzeniu przekładni i sama wymiana oleju nie rozwiąże problemu.

Podjęcie decyzji o serwisowaniu danego automatu przez warsztat powinno być poprzedzone sprawdzeniem jakie zalecenia obsługi stawia producent skrzyni biegów. Kategorycznie trzeba przestrzegać wskazówek co do użycia przyrządów wymaganych by prawidłowo napełnić skrzynie. Zwykle producent przewiduje do tego typu czynności specjalne adaptery i pompki (ręczne lub ciśnieniowe), zapewniające właściwe przetłoczenie nowego oleju.

Przy doborze materiałów eksploatacyjnych warto sprawdzić oznaczenie na tabliczce znamionowej przekładni, mówiące o typie serwisowanej skrzyni biegów. Tego typu informacja pozwoli uniknąć pomyłki związanej z nieprawidłowym doborem oleju, na wypadek gdyby układ napędowy poddano modyfikacjom i zastosowano inny rodzaj automatu. Najlepszym rozwiązaniem jest oczywiście użycie materiałów producenta przekładni, które pozwolą na najdłuższą i bezawaryjną eksploatacje skrzyni. Dodatkowo zestawy fabryczne np. firmy ZF wyposażone są w kompletny pakiet części: olej, filtr, uszczelka miski, śruby itp. dzięki czemu wymiana jest szybka i zrealizowana z wytycznymi producenta. Nie bez znaczenia jest też kwestia zachowania czystości w odniesieniu do podzespołów które wymagają usunięcia pozostałości zużytego oleju. Wnętrze miski olejowej należy umyć, magnesy wyczyścić pamiętając o użyciu tkaniny o jednolitej strukturze, tak by we wnętrzu skrzyni nie zostały żadne fragmenty włókien.

W większości przypadków, procedura serwisu olejowego wymagać będzie komunikacji z urządzeniem diagnostycznym. Podłączenie testera pozwala monitorować temperaturę oleju w automacie, co umożliwi dokładne oszacowanie prawidłowego poziomu w trakcie jego wymiany. Przeważnie odczyt stanu oleju należy realizować podczas pracy silnika na biegu jałowym, po uprzednim kilkukrotnym wyborze trybów jazdy P-R-N-D, co zapewni właściwe rozprowadzenie oleju. Podczas serwisu olejowego, zarówno jednostka napędowa jaki i automatyczna skrzynia biegów nie mogą pracować w trybach awaryjnych. Zbyt duże wahania prędkości obrotowej silnika spowodowane potencjalną usterką (np. nieszczelność układu dolotowego) zakłócą i nie pozwolą na ocenę poziomu oleju w skrzyni.

Kluczowe jest także prawidłowe zlokalizowanie przez mechanika śrub: spustowej, wlewowej i kontrolnej. Niektóre automaty mogą posiadać specjalne rurki lub śruby przelewowe pozwalające na weryfikację poziomu napełnienia skrzyni biegów (ilustracja 3).

Z uwagi na znaczny stopień skomplikowania procedur wymiany oleju, oraz dużą liczbę wariantów automatycznych skrzyń biegów niezbędny okazuje się dostęp do informacji technicznej. Producenci automatycznych przekładni oferują wiedzę o serwisie danej skrzyni na fachowych portalach np. ZF na platformie technicznej ZF [pro]Tech. Wygodną alternatywą jest posiadanie urządzenia diagnostycznego np. mega macs X firmy Hella Gutmann z modułem oprogramowania, który zawiera opisy niezbędnych procedur wraz z grafikami obrazującymi rozmieszczenie poszczególnych śrub w skrzyni biegów (ilustracja 4).

Zaawansowany tester będzie również niezbędny w trakcie wymiany np.: zestawu sprzęgieł w skrzyni dwusprzęgłowej, elektroniki sterującej (ilustracja 5) czy też uszkodzonego sensora. Przy pomocy urządzenia diagnostycznego należy w końcowym etapie tego typu napraw aktywować procedurę przyuczenia nowego podzespołu lub przywrócić nastawy podstawowe automatycznej skrzyni biegów.

Ilustracje: Mariusz Leśniewski