Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek poprosił ministra infrastruktury Andrzeja Adamczyka o rozważenie ujednolicenia początku biegu przedawnienia punktów karnych, niezależnie od formy mandatu lub orzeczenia.

Zmiana taka przyczynić ma się do pełniejszej realizacji zasady równości obywateli wobec prawa, wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Od 1 stycznia 2022 r. punkty karne przedawniają się po 2 latach, a nie jak dotychczas po roku. Nie jednak sama długość terminu przedawnienia budzi zastrzeżenia, lecz zróżnicowanie początku jego biegu.

Do 31 grudnia 2021 r. bieg tego terminu zaczynał się jednolicie –w momencie uprawomocnienia się rozstrzygnięcia stwierdzającego naruszenie przepisów ruchu – niezależnie od tego, czy nastąpiło to w postępowaniu mandatowym, czy też zwyczajnym postępowaniu wykroczeniowym.

Teraz bieg terminu rozpoczyna się w różnych momentach, w zależności od rodzaju rozstrzygnięcia:

1. od daty uprawomocnienia się orzeczenia, pod warunkiem, że grzywna została opłacona – w przypadku mandatu gotówkowego lub kredytowego opłaconego kartą (art. 98 § 3a k.p.s.w.) oraz w przypadku mandatu zaocznego opłaconego w terminie;
2. od daty wpłacenia grzywny – w przypadkach pozostałych, a więc w przypadku mandatu gotówkowego opłaconego gotówką, mandatu kredytowego zapłaconego w terminie (inaczej niż kartą) oraz w przypadku grzywny wymierzonej orzeczeniem sądu.

A mandaty gotówkowe i zaoczne stają się prawomocne w momencie uiszczenia grzywny. W ich przypadku nie ma zatem w praktyce różnicy, czy formalnym początkiem biegu terminu będzie wpłacenie grzywny, czy uprawomocnienie mandatu, gdyż będzie to ten sam moment. Do zróżnicowania sytuacji osób ukaranych dochodzi jednak w przypadku mandatów kredytowych i grzywien wymierzonych orzeczeniem sądu.

Sytuacja osoby ukaranej mandatem kredytowym będzie zróżnicowana w zależności od tego, czy zapłaci ona grzywnę bezpośrednio funkcjonariuszowi przy pomocy karty, czy też później. W pierwszym przypadku bieg przedawnienia punktów rozpocznie się od razu, w drugim – dopiero w momencie zapłaty grzywny.

W praktyce różnica ta będzie co prawda niewielka (termin na zapłatę mandatu kredytowego to 7 dni), ale potencjalnie może wpływać na sytuację prawną ukaranego, gdyby dopuścił się on kolejnego naruszenia przepisów ruchu drogowego po dwóch latach od wcześniejszego naruszenia, ale przed upływem tych dodatkowych kilku dni.

Mimo niewielkiego praktycznego wpływu na sytuację ukaranego, trudno jednak znaleźć przekonujące argumenty za utrzymywaniem takiego systemu. W przypadku wpłacenia grzywny w terminie, okres potrzebny dla przedawnienia punktów mógłby przecież biec retroaktywnie od dnia uprawomocnienia mandatu.

Problem ten widać jeszcze jaskrawiej na tle sytuacji wymierzenia grzywny za naruszenie przepisów ruchu drogowego orzeczeniem sądu, co zasadniczo będzie miało miejsce w przypadku odmowy przyjęcia mandatu. Jeśli sprawca zostanie przez sąd ukarany grzywną, bieg terminu przedawnienia punktów rozpocznie się dopiero w momencie jej zapłacenia (ukarany grzywną przez sąd ma 30 dni na jej zapłacenie ). W przypadku uiszczenia grzywny pod koniec tego terminu (czy też nawet ostatniego dnia), do czego obywatel ma pełne prawo, różnica w rozpoczęciu biegu terminu przedawnienia względem stanu uprzedniego wyniesie niemalże miesiąc. Okres taki, w szczególności w kontekście całości terminu przedawnienia, który wynosi obecnie 24 miesiące, nie może zostać uznany za pozbawiony znaczenia.

Według RPO uzasadnienie wprowadzonej zmiany uznać należy za nieprzekonujące. Stwierdza bowiem, że ma to skłaniać ukaranego do szybkiego wpłacenia grzywny. Nie powinno jednak ujść uwadze, że w razie nieuiszczenia grzywny wymierzonej mandatem w terminie, podlega ona egzekucji. W przypadku grzywny wymierzonej orzeczeniem sądu zastosowanie znajdą z kolei przepisy Kodeksu karnego wykonawczego.

Zdaniem RPO organy państwa dysponują zatem wystarczającymi środkami, aby wyegzekwować nałożoną grzywnę, niezależnie od trybu jej nałożenia.

Jeśli jednak ustawa przewiduje pewien termin na zapłacenie grzywny, to według Rzecznika, nie można przypisywać negatywnych konsekwencji obywatelowi, który z tego terminu korzysta, chociażby wymaganej czynności miał dokonać ostatniego dnia terminu. Stąd też przedłużanie okresu przedawnienia poprzez oddalanie w czasie początku jego biegu nie znajduje uzasadnienia.

RPO uważa, że nie ma przesłanek, które stałyby na przeszkodzie przyjęcia, że przy zapłacie grzywny w terminie, bieg przedawnienia punktów biegłby od dnia uprawomocniania decyzji nakładającej grzywnę. Według niego rozwiązanie takie eliminowałoby wskazane nierówności w traktowaniu obywateli.

Dla ukaranego mandatem kredytowym termin biegłby wówczas od dnia pokwitowania przyjęcia mandatu (uprawomocnienia kary), niezależnie od tego, czy zostałaby ona zapłacona od razu przy użyciu karty, czy też później, w ustawowym terminie. Podobnie, dla ukaranego grzywną przez sąd, termin przedawnienia biegłby od dnia uprawomocnienia wyroku skazującego, niezależnie od tego, którego dnia obwiniony faktycznie wpłaciłby grzywnę.

Resort infrastruktury na podstawie informacji uzyskanych z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji uznał w tej sprawie, że:

Przepis art. 98 ust. 5 ustawy o kierujących pojazdami nie wprowadza instytucji przedawnienia, które jest terminem używanym przez przepisy ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U z 2021 r. poz. 2008, ze zm.), rozumianym w ten sposób, że po upływie określonego czasu nie jest możliwe ukaranie bądź wykonanie orzeczonej kary wobec sprawcy wykroczenia. Art. 45 k.w. reguluje zasady przedawnienia karalności wykroczenia (§ 1) oraz przedawnienia wykonania kary lub środka karnego (§ 3). Przepis ten zawiera ogólną zasadę, że karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok.

Termin ten liczony jest od daty popełnienia czynu. Ustawodawca nie różnicuje terminów przedawnienia w zależności od wagi popełnionego wykroczenia, jak ma to miejsce na gruncie prawa karnego sensu stricto. Terminy przedawnienia są zatem identyczne dla wszystkich typów wykroczeń.

Z kolei z art. 45 § 3 k.w. wynika, że orzeczona kara lub środek karny nie podlega wykonaniu, jeżeli od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia upłynęły 3 lata.

Resort infrastruktury zaznacza, że przepis art. 98 ust. 5 uokp stanowi jedynie o usunięciu informacji, dotyczącej otrzymanej liczby punktów zgromadzonych w centralnej ewidencji kierowców.

Jego zdaniem kwestia ewidencjonowania kierowców naruszających przepisy ruchu drogowego ma inny cel niż instytucja przedawnienia wykroczenia. Istota instytucji usunięcia informacji z ewidencji o otrzymanej liczbie punktów polegać ma na wyeliminowaniu z tej ewidencji informacji o zgromadzonych uprzednio punktach karnych i traktowaniu kierowcy jako osoby, której kompetencje do bezpiecznego prowadzenia pojazdu silnikowego nie będą weryfikowane w formie egzaminu państwowego.

MI wskazuje, że wprowadzenie mechanizmu uzależnienia biegu terminu usunięcia punktów od uiszczenia grzywny nałożonej za dane naruszenie w postępowaniu mandatowym na etapie opracowywania projektu ustawy było postulowane przez resort finansów. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazywano m.in., że „System dochodzenia grzywien nałożonych mandatami karnymi powinien zapewnić szybkie i skuteczne doprowadzenie do wykonania kary przez uprawniony do tego organ państwa, a oczekiwane wychowawcze i prewencyjne oddziaływanie takich kar nie może być ograniczone wyłącznie do osób, które grzywnę uiszczają dobrowolnie”.

Podkreślano także, że taki mechanizm powinien służyć wzmocnieniu poboru grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych oraz wsparcia poprawy ściągalności w tym obszarze.

Resort uważa, że w odróżnieniu od stanowiska RPO, należy przyjąć, że przewidziany w art. 98 ust. 5 pkt 1, 1a i 2a uokp mechanizm uzależniający usunięcie punktów za naruszenie przepisów ruchu drogowego od informacji o uiszczeniu grzywny, dotyczy grzywien nałożonych w drodze mandatu karnego. Sąd orzeka o karze (wymierza karę), a więc w tym przypadku okres, po którym powinno nastąpić usunięcie punktów, biegnie od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia (art. 98 ust. 5 pkt 1).

Odnosząc się do wskazania RPO, iż ukarany nie powinien ponosić ujemnych następstw tego, że grzywnę nałożoną w drodze „standardowego” mandatu karnego kredytowanego uiścił w ustawowo określonym terminie, resort wskazuje, że punkty wprowadzane do ewidencji kierowców naruszających przepisy ruchu drogowego nie są karą ani też środkiem karnym. 

Jak podaje MI w świetle powyższych wyjaśnień, MSWiA, z punktu widzenia zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym, nie dostrzega potrzeby zmiany art. 98 ust. 5 uokp. Zaznacza przy tym, że zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U z 2018 r. poz. 957), do czasu wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających przekazywanie danych na zasadach określonych w art. 100aa-100aq ustawy – Prawo o ruchu drogowym – nie stosuje się przepisów art. 98 uokp.

W praktyce, do czasu wdrożenia stosownych modyfikacji w systemie CEK ewidencja kierowców naruszających przepisy ruchu drogowego nie będzie funkcjonować na zasadach wskazanych w art. 98 uokp. Termin wdrożenia rozwiązań technicznych ma ogłosić minister właściwy do spraw informatyzacji w komunikacie opublikowanym z co najmniej trzymiesięcznym wyprzedzeniem w swoim dzienniku urzędowym oraz na stronie Biuletynu Informacji Publicznej. W konsekwencji ustawodawca wstrzymał wejście w życie przedmiotowej regulacji.

Źródło: Biuro RPO