• CZ w Strakonicach była znacznie większym producentem jednośladów niż Jawa.
• Decyzjami politycznymi usiłowano połączyć CZ i Jawę w jedno przedsiębiorstwo.
• W latach 1955-59 produkowano motocykle poz nazwą Jawa-CZ.
• O innych modelach motocykli i serwisowaniu jednośladów można przeczytać na Motofaktor.pl.
• Więcej informacji w polskiej (i nie tylko) branży aftermarketowej i motoryzacyjnej znajdziesz na stronie głównej Motofaktora.
• Chcesz być na bieżąco z najważniejszymi wiadomościami z branży – zapisz się na nasz newsletter.

Prawda jest jednak bardziej skomplikowana i ani jedna, ani druga firma nigdy nie godziła się z takim uproszczeniem. Zwłaszcza, że przez wiele lat były konkurentami i to w kilku gałęziach przemysłu. Co ciekawe, to właśnie CZ w Strakonicach była znacznie większym producentem jednośladów niż Jawa – swego czasu jednym z największych na świecie

Wszystko zaczęło się w roku 1919, od spółki akcyjnej o nazwie „Jihočeska Zbrojovka”, założonej w Strakonicach przez inżyniera Karela Bubla. Niewielka firma zajmowała się produkcją broni strzeleckiej, oraz innego drobnego metalowego asortymentu. Interesy szły na tyle dobrze, że w roku 1920 pojawili się wspólnicy z kapitałem 1 200 000 K i spółka przeniosła się do Pragi, zmieniając nazwę na „Zbrojovka Praha” oraz koncentrując się na produkcji broni. Dopiero po przenosinach w roku 1926 do Brna, na dobre rozwinęła skrzydła, nastał okres prosperity związanej z ogromnym popytem na znakomite konstrukcje karabinów braci Emanuela i Vaclava Holków.

Z kolei  Jawa – przedsiębiorstwo założone przez Franciszka Janečka zostało w czeskiej Pradze, jeszcze za czasów monarchii Austro -Węgierskiej. Powstało w pierwszej dekadzie XX wieku, czyli nieco wcześniej. Firma działała w branży zbrojeniowej i przez lata była liczącym się graczem na rynku, a sam Janeček był uzdolnionym wynalazcą i właścicielem kilku ciekawych patentów. Obie firmy mocno ze sobą konkurowały w zbrojeniówce.. W branży motocyklowej przedsiębiorstwa zaistniały mniej więcej w tym samym okresie. Janeček związał się umową licencyjną z niemieckim Wandererem, a Česka Zbrojowka poszła swoja drogą.

O ile Jawa zaczęła od dużych i skomplikowanych czterosuwowych maszyn, CZ postępowała znacznie ostrożniej. Oprócz broni produkowano także łańcuchy (1922), a w roku 1929 ważną częścią oferty stały się rowery. Po trzech latach pojawiły się rowery z doczepnym dwusuwowym silnikiem pomocniczym o pojemności 78 cm³, pod nazwą CZ 78, ale był to ciągle pełnoprawny rower. Jednostka napędowa dysponowała niewielką mocą 0,9 kW, pozwalającą rozpędzić pojazd do ok 35 km/h, co i tak było lepszym wynikiem, niż podczas pedałowania.

Od roku 1930 firma chroniła patentem swój znak firmowy a 3 lata później do oferty wprowadziła motocykl małolitrażowy (dzisiaj powiedzielibyśmy motorower) oparty na tej samej jednostce napędowej – CZ 78 Kaktus. Pojazd od klasycznego roweru różnił się amortyzowanym przednim zawieszeniem i wyprodukowano jedynie 476 egzemplarzy. Jego rozwinięciem był model 98, który prezentował się jako pełnoprawny motocykl popularnej klasy 100 cm – wyposażony był w trapezowe zawieszenie przedniego koła, podramowy zbiornik paliwa, motocyklowe jednoosobowe siodło, oraz silnik na stałe zamontowany w ramie. Już w tym czasie rozpoczęto prace nad pełnowymiarowym, klasycznym motocyklem.

W roku 1934 na rynku pojawił się lekki motocykl CZ 175 , z kolejnym dwusuwowym silnikiem, początkowo o mocy ok 5 KM (która z czasem wzrosła do 6,5 KM). Przy masie 95 kg potrafił osiągać prędkość do 90 km/h. To był pierwszy poważny motocykl zbudowany przez zakłady w Strakonicach.

Od połowy lat 30. produkcja CZ mocno przyspieszyła. W ofercie były jednocylindrowe maszyny 250 Tourist, 250 Sport, 350, a nawet dwucylindrowa CZ 500. To były konstrukcje dojrzałe i nowoczesne jak na swoje czasy. W cylindrze CZ 250 Sport zastosowano przepłukiwanie trzykanałowe, co było do tej pory stosowane jedynie w silnikach wyczynowych, a nie seryjnych. Tłok miał unikatowy kształt z deflektorem w denku, który kierował w górę mieszankę paliwowo-powietrzną z tylnego okna przepłukującego. Dzięki takiemu rozwiązaniu udało się uzyskać niebagatelne 9 KM przy 4000 obr/min.

W następnej wersji, dzięki zoptymalizowaniu kształtu tłoka, uzyskano przyrost mocy o 1 KM. To właśnie z tego rozwiązania korzystali inżynierowie zakładów CZ, konstruując już po II Wojnie Światowej słynne maszyny terenowe, kopiowane (nie zawsze w legalny sposób) przez innych producentów. Również w zakresie podwozia motocykle CZ nie odstawały od europejskiej konkurencji. Zgodnie z panującą wówczas modą ramy prasowane były z blach stalowych, opasujących  zbiornik paliwa. W przednim zawieszeniu wykorzystano trapez z centralną sprężyną, również z blaszanych wytłoczek. Produkcja motocykli CZ ograniczała się jedynie do maszyn z silnikiem dwusuwowym, chociaż w czasach powojennych, firma na potrzeby wyścigów konstruowała także eksperymentalne czterosuwowe  jednostki napędowe w układzie R4.

Pasmo sukcesów przerwane zostało przez decyzje rządu związane z sytuacją polityczną w Europie i agresywną politykę Hitlera. Główny nacisk położono na produkcję zbrojeniową, a Strakonice zakwalifikowano do miast leżących zbyt blisko granicy. W związku z tym, w roku 1936 zbudowano nowy zakład, przy współfinansowaniu rządu w Uhersky Brod. Po aneksji Czechosłowacji przez Niemcy w marcu 1939 roku fabryka produkowała już tylko armaty.

Po zakończeniu II Wojny Światowej Czechosłowacja znalazła się w radzieckiej strefie wpływów, a zakłady CZ w Strakonicach zostały upaństwowione. Stało się to na podstawie uchwały z dnia 22.lutego 1948 roku, kiedy to wszystkie firmy zatrudniające powyżej 50 pracowników przeszły na własność skarbu państwa. Z produkcji zbrojeniowej nie zrezygnowano (aż do roku 1954, kiedy to wprowadzono ją do zakładów w Brnie i Węgierskim Brodzie), jednak równolegle powrócono do budowy motocykli. Już w roku 1949 zbudowano pierwszą partię maszyn wyczynowych, przeznaczonych do wyścigów terenowych. Po 10 latach firma miała no koncie milion wyprodukowanych motocykli (CZ 175 typ 356) przy czym do wyniku należy doliczyć produkowany przez Jawę identyczne modele. W roku 1960 rocznie w zakładach CZ produkowano ponad 100 000 maszyn.

W sporcie Jawa specjalizował się w produkcji silników żużlowych, ale w dziedzinie motocross prymat wiodły konstrukcje marki CZ.W roku 1963 Vlastimil Valek zwyciężył na CZ Mistrzostwa Świata FIM w motocrossie. Cztery razy ich motocykle zwyciężały w Mistrzostwach Świata Motocross w klasie 250 cm³ (1964, 1965, 1968 i 1969), a trzy razy w klasie 500 cm³ (1966, 1967 i 1968). Natomiast w Międzynarodowej Sześciodniówce Enduro, drużyna Czechosłowacji aż 15 razy na motocyklach CZ zajmowała najwyższy stopień podium w latach 1947 – 1982.

Decyzjami stricte politycznymi, w latach 1955-59 usiłowano połączyć CZ i Jawę (zaczynając od modelu 250 typ 353) w jedno przedsiębiorstwo i właśnie wtedy produkowano motocykle poz nazwą Jawa-CZ. Maszyn zbudowano wtedy pod wspólnym szyldem tak dużo, że powszechnie uważa się, że zawsze była to jedna firma, a przecież epizod trwał tylko cztery lata.

W roku 1959 CZ powróciła na rynek jako samodzielna marka, chociaż jeszcze przez pewien czas maszyny obu marek były niemal identyczne.

Firma CZ, jak większość przemysłu motoryzacyjnego Wschodniej Europy nie była w stanie samodzielnie przetrwać przemian społeczno-gospodarczych zachodzących pod koniec XX wieku. Zarząd firmy usiłował zaradzić trudnej sytuacji, sprzedając prawa do marki włoskiej Cagivie (1993), która jednak sama mając kłopoty finansowe, w roku 1997 zlikwidowała produkcję motocykli CZ.

Zdjęcia z archiwum autora

Chcesz być na bieżąco z naszymi informacjami?