To tu Martin Luter po raz pierwszy przetłumaczył z łaciny Biblię na język niemiecki, ale tylko zarażeni benzyną zaglądają do innych rozdziałów historii tego miejsca.

A warto, ponieważ Eisenach to przede wszystkim samochody i wbrew pozorom pierwsze o nazwie Wartburg to nie czasy NRD, ale automobili wytwarzanych już od 1898 r. w istniejących tu zakładach produkujących broń i amunicję i dopiero w związku z nowym profilem produkcji przekształcone „Fahrzeugfabrik Eisenach”.

Początkowo nie była to jednak rodzima konstrukcja, ale licencja na małe voiturette zakupiona do znanej już wtedy i popularnej francuskiej wytwórni automobili Decaville. Produkowane tu auta ze względu na prostotę konstrukcji, jakość i niewygórowaną cenę samochody trafiały na rynek pod nazwą Wartburg-Motorwagen i co należy zauważyć sprzedawały się na tyle dobrze, że już na początku wieku firma z Eisenach pod względem sprzedaży plasowała się na trzecim miejscu w Niemczech zaraz za Benzem i Daimlerem.

Sukces podziałał na wyobraźnię właścicieli na tyle, że w chwili wygaśnięcia francuskiej licencji nie zabiegali o jej kontynuację, ale zdecydowali się na uruchomienie produkcji samochodu własnej konstrukcji.

Autorem projektu był główny inżynier Heinrich Erhardt, który opracował projekt już nie małego, ale znacznie większego i w związku z tym szacowanego na uzyskanie większego zysku auta nazwanego wstępnie U-35. Skąd ta nazwa? Trudno stwierdzić, ale zgodnie z legendą po zapoznaniu się z prototypem ówczesny dyrektor firmy Willi Seck zatwierdził go do produkcji używając jednego tylko słowa „Dixi”, co po łacinie oznacza to mniej więcej „powiedziałem”.

A tak na marginesie! Łacina musiała być wtedy na topie, zważywszy, że inny pionier niemieckiej motoryzacji August Horch również nazwał swoją firmę i wytwarzane w niej automobile posiłkując się łaciną. Stąd dziś mamy markę Audi.

No i poszło! W 1904 r. na rynku pojawiła się nowa marka Dixi Werke AG, która produkując auta średniej i wyższej klasy z różnym skutkiem walczyła o przetrwanie aż do wczesnych lat 20. , czyli do czasu kiedy z musu połączona z firmą Goathaer –Wggonfabrik aż w końcu została wchłonięta przez bawarskiego producenta silników lotniczych i motocykli BMW. Ale o tym dopiero dalej.

Póki co w 1927 r. postanowiono jednak jeszcze ratować markę decydując się ponownie na produkcje małego, taniego samochodu licencyjnego.  Tym razem sięgnięto po doskonale notowanego (i to nie tylko w Europie) angielskiego Austina Seven.

Przy okazji warto wspomnieć, że w latach 30. licencję na model Seven zakupili także Japończycy i od tego auta rozpoczęła się trwająca do dziś historia marki Datsun (dzisiaj Nissan).

Po uzgodnionym z licencjodawcą retuszu technicznym dostosowującym auto do gustu niemieckiego klienta obok „dużego Dixi” zaczęto go produkować i sprzedawać jako „Dixi DA”. Dla ułatwienia DA-1, gdzie samo „DA” oznaczało określenie Deutsche Ausführung, czyli niemieckie przygotowanie.

Plan naprawczy został jednak wdrożony za późno i mimo, że już rok później na rynku pojawiły się Dixi DA-2, a następnie DA-3 i DA-4 to właścicielem marki było już BMW. Stąd też oficjalna nazwa DIXI-DA zamieniona została na na BMW model 3/15, a nazwa firmy zmieniła się BMW – Werke Eisenach. Stąd czasem spotyka się wśród kolekcjonerów Dixi egzemplarze z lat 1928- 29 z podwójnym oznakowaniem tzn. z logo Dixi i BMW.

Co ciekawe, Bawarczycy nie przenieśli do Eisenach produkcji silników lotniczych ani motocykli, ale skupili się właśnie na samochodach. Do wybuchu Drugiej Wojny Światowej (a także w pierwszym okresie jej trwania aż do 1942 r, kiedy jak dawniej powrócono do produkcji broni) produkowano tu najbardziej poszukiwane i cenione dziś przez kolekcjonerów „beemki”. Modele 303, 309, 315, 319, 329, 320, 321, 325 sześć i siedem, oraz rewelacyjne na ówczesne czasy pod względem technicznym i stylistycznym 328 i 335.

W sumie powstało tu ponad 79 tysięcy aut…i co ważne pozostało jeszcze sporo niewykorzystanych części, z których już w nowej powojennej rzeczywistości do 1955 r. zbudowano dodatkowo ok. kolejnych 20 tys. W nowym podziale Europy Eisenach początkowo znalazło się w radzieckiej strefie okupacyjnej , którą w 1949 r. zmieniono w Niemiecką Republikę Demokratyczną.

W 1946 r. fabryka została przejęta przez Rosjan, która od teraz nazywała się Sowjetische AG Maschinenbau Awtowelo Werk BMW Eisenach. Oprócz wykonywanych tu remontów samochodów…, ale także między innymi wózków dziecięcych nadal produkowała też pojazdy i do tego pod niezmienioną marką.

Początkowo były to głównie montowane z ocalałych części motocykle BMW R35 (podobno ich skład odnaleziono w dawnej kopalni soli), a potem na drodze wznowienia produkcji części i zespołów oraz dokonaniu modernizacji technicznych rozwinięto dalszą produkcję. W latach 1946-52 zbudowano w sumie ponad 60 tys. sztuk motocykli, z czego pod 27 tys. zostało wyeksportowanych.

W przypadku samochodów, pierwszym produkowanym w Eisenach był opracowany i produkowany tu jeszcze przed wojną model 321, ale z dodatkowym oznaczeniem 321/2. Według źródeł fabrycznych źródeł do 1950 r. zmontowano ok. 9000 tych aut.

Sytuacja uległa zmianie dopiero po wyroku sądu w Düseldorfie w listopadzie 1950 r. od kiedy zabroniono dalszego używania znaku firmowego BMW. W 1951 r. nazwę fabryki zmieniono na Eisenacher Motorwerk, a dotychczasowe logo BMW zastąpiło już nie błękitne, ale czerwone i napis EMW.

Działalność produkcyjną fabryki o nowej nazwie i od 1952 r. już pod zarządem obywateli NRD, w dziedzinie samochodów rozpoczęły również opracowane wcześniej przez BMW modele 327/2, do których karoserie wykonywano w dawnej drezdeńskiej fabryce Glas (po wojnie VEB Dresdener Karosseriewerke) oraz zmodernizowane w 1948 r. już w Awtowelo dawne BMW 340 używane głównie jako auta służbowe dla przedstawicieli władz oraz jako taksówki.

Następcami 340 były EMW 342 i 343, które jednak nie weszły do produkcji seryjnej. W 1953 r. po raz kolejny firma została przemianowana, tym razem na VEB Automobilwerk Eisenach, w której rozpoczęto produkcję samochodu popularnego DKW F9, który zanim oficjalne zyskały nazwę IFA F9, który wewnętrznie nazywano EMW model 309.

A tak na marginesie! Samochody pod nazwą EMW, czyli przedwojenne konstrukcje BMW, motocykle i samochody EMW 309 produkowano w Eisenach równolegle aż do 1955 r. To bardzo ważny moment, ponieważ wkrótce, aby odciąć się od prawdziwej genezy tego modelu, czyli produkowanej przed wojną w AutoUnion w Zwickau DKW nazwę auta zmieniono na IFA, która wywodziła się od nazwy zjednoczenia (Industrialverband Fahrzeugbau), będącej jednostką nadrzędną dla fabryki.

Do 1956 r. fabrykę w Eisenach opuściło ponad 30 tys. tych aut w różnych wersjach nadwoziowych i co należy przyznać cieszyły się one ogromnym powodzeniem wśród klientów nie tylko w NRD, ale praktycznie we wszystkich krajach europejskich.

W Polsce IFA F9 również przyjęła się znakomicie, ale …niestety dostępna była na tzw. talony i to dla nielicznych i wyróżnianych przez ówczesne władze. W 1955 r. mocno wyeksploatowaną już pod względem rynkowym Ifę zastąpiono nowym, ale technicznie opartym na niej samochodem o nazwie, a jakże… Wartburg.

Pierwszym z nich był produkowany w różnych wersjach nadwoziowych model 311, z silnikiem o pojemności skokowej 900 ccm i mocy 37 KM, który w miarę upływu czasu był ciągle modernizowany i opuszczał fabrykę w kilku podstawowych wersjach: jako 4 drzwiowy sedan, 3- drzwiowe kombi, kabriolet, pick-up, a także ciekawej i bardzo poszukiwanej dziś wersji Tourist.

Tu ważne wtrącenie! W 1957 r. na ryku pojawił się wyjątkowy model Wartburga, model 313.1 Sport coupe. Samochód, który do dziś jest marzeniem wielu kolekcjonerów aut zabytkowych. Wyprodukowano go tylko w bardzo krótkiej serii liczącej (wg. danych fabryki) 469 egzemplarzy.

Napisać o nim kilka słów to jakby nic nie napisać, dlatego zostawmy ten temat na osobne opracowanie.

Modernizacje to między innymi wprowadzenie do produkcji modelu 312/1000 o powiększonej pojemności skokowej silnika i wzbogacanemu wnętrzu oraz kolejne aż do uruchomienia w 1966 r. kolejnego modelu serii 353 o całkowicie zmienionym kształcie nadwozia, który w 1991 r. praktycznie zakończył erę Wartburga.

Kolejna ciekawostka! Śledząc oznaczenia modelowe kolejnych produktów fabryki w Eisenach z łatwością zauważymy, że od momentu pojawienia się w mieście BMW w 1928 r. aż do zakończenia produkcji Wartburgów zachowywano obowiązujący u Bawarczyków system polegający na używaniu oznaczeń składających się trzech cyfr i skrupulatnym unikaniu prawnie zastrzeżonego przez Peugeota zera w środku.

Ostatnio produkowany pod „prastarą” nazwą samochód zjechał z fabrycznej taśmy w 1991 r., kiedy na drodze zmian ustrojowych i zjednoczeniowych fabryka weszła w skład innych zakładów zarządzanych przez Opla. Tu powstawały miedzy innymi popularne modele Corsa.

Oczywiście samochody Wartburg to kolejny symbol i kamień milowy na tak urozmaiconej drodze jaką wiodła historia tego miejsca. Zawiła, ciekawa i z racji konieczności tego opracowania potraktowana bardzo skrótowo, ale z wyraźnym akcentem na właściwe traktowanie i ciągłe dostosowywanie się do zachodzących zmian.

Jedno miejsce i aż siedem marek, które dzięki dbałości o przeszłość zostały zachowane w postaci zebranej i zapisanej historii oraz zbiorom, które możemy oglądać w fabrycznym muzeum. Wśród nich wiele zachowanych eksponatów dotyczących rozwoju konstrukcji i tendencji technicznych, które w innych… i znanych nam niestety z własnej historii przypadkach… bezpowrotnie zginęły.

Zdjęcia: Internet, archiwa muzeum motoryzacji Eisenach, BMW Group oraz katalogi reklamowe VEB Automobilwerk Eisenach