Oprócz samego smarowania współpracujących ze sobą części mechanicznych olej silnikowy ma też inne zadania. Miedzy innymi (dzięki domieszkom środków czyszczących) rozpuszcza i transportuje do filtra zanieczyszczenia powstałe w procesie spalania mieszanki oraz odrywające się na skutek mechanicznego zużycia cząstek metalu.

Długo pracujący olej niesie w sobie nadmierne ilości zanieczyszczeń, przez co traci swoje właściwości smarne. Po drugie w czasie pracy zmieniają się takie właściwości jak lepkość, czy odczyn. Lepkość przeważnie maleje na skutek mieszania się z niespalonym paliwem spływającym po ściankach cylindrów. Jednostkowo są to ilości bardzo nieduże, jednak po dłuższym czasie paliwo potrafi skutecznie „rozrzedzić” środek smarny, co może prowadzić do zrywania filmu olejowego oddzielającego od siebie współpracujące powierzchnie mechanizmów.

Z czasem odczyn oleju z zasadowego zmienia się na kwaśny, co powoduje nie tylko zmniejszenie ochrony przed korozją, ale nawet w przypadkach, gdy silnik nie jest długo uruchamiany może prowadzić do powstawania ognisk korozji na czopach wałów i panewkach. W motocyklach, które w naszych warunkach klimatycznych nie są używane przez kilka miesięcy w roku, takie zjawisko może być szczególnie niebezpieczne.

Ze względu na konstrukcję motocyklowych jednostek napędowych, wymiana oleju podlega nieco innym procedurom niż w samochodach. W seryjnie produkowanych samochodach osobowych w silnikach stosuje się w zasadzie tylko jedno rozwiązanie – z mokra miską olejową.

W motocyklach równie często jak „mokrą” miskę olejową stosuję się „suchą”. To rozwiązanie polega na zainstalowaniu w obiegu olejowym zewnętrznego zbiornika oleju, oraz 2 pomp. Jedna tłoczy olej do wszystkich niezbędnych punktów smarowania, druga odsysa olej z powrotem do zbiornika. Tego typu rozwiązanie, mimo, że nieco bardzie skomplikowane ma również swoje zalety – poprawia chłodzenie oleju, a przez to także całej jednostki napędowej. W konstrukcjach motocyklowych taki rozwiązanie spotyka się dosyć często – chłodzenie jednostki napędowej olejem.

Różnica w samych procedurach jest niewielka, jednak mechanik dokonujący tej operacji powinien mieć świadomość z jakiego rodzaju układem mamy do czynienia.

W jednostkach z mokrą miską olej spuszcza się tak, jak w samochodach, poprzez odkręcenie korka w najniższym miejscu układu, czyli dnie miski olejowej. W niektórych konstrukcjach znajdziemy aż dwie śruby spustowe.

W jednostkach z suchą miska należy odkręcić śrubę spustową, przeważnie znajdującą się w bloku silnika (powyżej zaworu zwrotnego nie pozwalającego na samoczynne przelewanie się oleju ze zbiornika, do miski olejowej) otwierającą obieg w kanale olejowym. Różne firmy stosują różne rozwiązania, dlatego też śrubę spustową w motocyklach z suchą miską olejową najlepiej odnaleźć jest za pomocą książki serwisowej.

Przed wymianą oleju warto skorzystać z preparatu płuczącego (na polskim rynku oferuje je kilku producentów) który wlewa się bezpośrednio do silnika (lub zbiornika oleju), a następnie uruchamia się silnik na około 10 minut, tak aby substancja dobrze wymieszała się z przepracowanym olejem i dotarła do wszystkich smarowanych podzespołów.

Preparat ma za zadanie rozpuścić i usunąć wszystkie osady, które zalegają w kanałach olejowych (zmniejszając przepływ), a także utrudniają prawidłową pracę pierścieni tłokowych. Szczególnie ważne jest to wysilonych jednostkach motocykli sportowych które mają wyższą temperaturę pracy oleju, przez co łatwiej tworzy się nagar. Rezultatem takiego płukania, może być np. odblokowanie pierścieni tłokowych i poprawa kompresji silnika.

Po dokładnym przepłukaniu silnika, można przystąpić do spuszczania oleju. Do tej czynności motocykl powinien być ustawiony pionowo na specjalnym stanowisku, lub na stopce centralnej. Korki spustowe zlokalizujemy dzięki instrukcji obsługi – każdy producent zobowiązany jest do udostępnienia takich informacji w podstawowym opisie serwisowym. Olej spuszczany jest na ciepło, ma wtedy mniejsza lepkość i łatwo wypływa z silnika.

Przy wymianie oleju należy pamiętać o także o każdorazowej wymianie filtra. Jest to element newralgiczny, więc nie warto na nim oszczędzać. W silnikach motocyklowych najczęściej stosowane są dwa typy filtrów oleju: zewnętrzne wykonane z głębokotłocznej blachy stalowej, wkręcane w karter silnika, lub wkłady filtracyjne montowane bezpośrednio w korpusie jednostki, pod oddzielnym deklem.

W modelach zewnętrznych często znajdują się zawory: typu „by pass”, oraz zawór utrzymujący olej w magistrali po unieruchomieniu silnika. Zdarza się, że tańszych zamiennikach elementy te nie pracują prawidłowo, co może prowadzić do uszkodzenia silnika. Zanim zdemontujemy filtr, warto wyczyścić jego okolice. Demontaż filtra zewnętrznego polega na jego odkręceniu narzędziem specjalnym.

Przed instalacją nowego elementu konieczne jest dokładne wyczyszczenie przylgni uszczelki z silnikiem, a także posmarowanie krawędzi gumowej uszczelki odrobiną oleju. Sam filtr należy zalać niewielką ilością świeżego oleju, co skróci czas pracy silnika „na sucho”. Filtr należy dokręcić właściwym momentem siły, podanym w instrukcji obsługi.

Jest to bardzo istotna operacja, bowiem zbyt mocne dokręcenie może być przyczyną wywinięcia się uszczelki, natomiast użycie za małej siły może powodować jego obluzowanie, lub całkowite odkręcenie. W obu przypadkach może dojść do rozszczelnienia układu i bardzo szybkiego zatarcia silnika.

Wkłady (filtry) wewnętrzne demontuje się po odkręceniu niewielkiego deka w obudowie (bloku) silnika. W niektórych starszych modelach producent w ogóle nie przewidział filtra a jedynie siateczkę zgrubnego filtrowania. W takim wypadku wystarczy ją zdemontować i wyczyścić. Przy wymianie wkładu filtra warto zapamiętać kierunek i sposób montażu wszystkich elementów. W opakowaniu z nowym filtrem zazwyczaj znajduje się zestaw nowych uszczelek, które bezwzględnie należy zamontować.

Ostatnią, zdawałoby się oczywistą czynnością przy wymianie oleju jest ponowne wkręcenie korków spustowych. To dziwne, ale często zapominamy o tej czynności. Dopiero teraz można wlać do silnika nowy olej, dokładnie w ilości zalecanej przez producenta.